Dierproeven en alternatieven

in wetenschappelijk
onderzoek en onderwijs

Thema:
Van vraag tot toepassing

Voorwoord

Voorwoord door Prof. dr. Anton Pijpers, vergunninghouder Universiteit Utrecht.

De Universiteit Utrecht biedt onderwijs en onderzoek op internationaal niveau. Haar taken zijn: jonge mensen academisch vormen, academici en onderzoekers opleiden, grensverleggend onderzoek doen en bijdragen aan oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. De belangrijkste thema’s van onderzoek zijn: Dynamics of youth, Institutions, Sustainability en Life sciences. Vooral binnen de Life sciences worden proefdieren ingezet. Belangrijke onderwerpen zijn: volksgezondheid, kanker, regeneratieve geneeskunde en stamcellen. Bij Sociale Wetenschappen en Bètawetenschappen komen ook dierproeven voor, evenals in het onderwijs aan studenten in de diergeneeskunde en de biowetenschappen.

Het UMC Utrecht en de Universiteit Utrecht werken nauw samen, onderling én met andere instellingen, zoals de Hogeschool Utrecht, het Hubrecht Instituut, Danone Research Centre for Specialised Nutrition, Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek (TNO), het Rijksinstituut Volksgezondheid en Milieu (RIVM), de Technische Universiteit Eindhoven en het Prinses Maxima Centrum voor kinderoncologie.

Het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMC Utrecht) heeft drie kerntaken: onderzoek, onderwijs en patiëntenzorg. Speerpunten in onderzoek zijn: Circulation, Regenerative Medicine & Stem Cells, Cancer, Infection & Immunity, Brain en Child Health. Proefdieren worden ingezet voor onderzoek en onderwijs. Het onderzoek levert bij voorkeur vooruitgang op voor de patiënt en de maatschappij. Uitgangspunt binnen alle speerpunten is: luisteren naar de maatschappij en praten met patiëntenverenigingen, om vast te stellen waar behoefte aan is en welke problemen er spelen. Dierproeven worden tevens ingezet voor trainingen voor medisch specialisten, om nieuwe technieken te oefenen voor zij deze toepassen bij mensen.

Dierproeven verantwoord inzetten

Het Universitair Medisch Centrum Utrecht en de Universiteit Utrecht doen vooral medisch-biologisch en diergeneeskundig onderzoek. Het onderzoek dient onder andere om voor mens en dier de veiligheid te vergroten en de kwaliteit van leven te verbeteren, vooral door ziekten te voorkomen of te genezen. Veel experimenten worden gedaan met gekweekte cellen, computersimulaties of vrijwilligers. Soms is het noodzakelijk om dierproeven te doen.

Proefdieren nog onmisbaar →

Dierproeven zijn op dit moment nog onmisbaar, bijvoorbeeld voor onderzoek naar de werking van de hersenen of het immuunsysteem, of naar ernstige ziekten, zoals kanker of hart- en vaatziekten. Huidige proefdiervrije methoden zijn nog te beperkt om dergelijke ingewikkelde processen te kunnen bestuderen. Ook voor onderwijs zijn dierproeven nog nodig, bijvoorbeeld om aankomend dierenartsen te leren hoe ze een dier moeten behandelen, of voor het trainen van chirurgen in ingewikkelde operatietechnieken.

Alleen als het niet anders kan →

Dierproeven mogen volgens de wet alleen worden gedaan als het echt niet anders kan, en dan met zo min mogelijk dieren en zo min mogelijk ongerief voor de dieren. Met name gewervelde dieren ervaren net als mensen welzijn, en dus ook aantasting van hun welzijn. Denk aan pijn, misselijkheid, jeuk, stress, verveling of eenzaamheid. Daarnaast hebben dieren een intrinsieke waarde, wat inhoudt dat we respect moeten hebben voor hun lichamelijke integriteit en het behoud van hun leven. De onderzoeker die een dierproef wil opzetten, moet altijd de mogelijkheden nagaan van 3V-methoden (Vervanging, Vermindering, Verfijning) en hierover verantwoording afleggen bij de aanvraag voor een vergunning (zie: 3V-methoden).

Herziening Wet op de dierproeven →

In het jaar 2016 was de hernieuwde Wet op de dierproeven ruim een jaar van kracht. Na de eerste gewenning aan nieuwe procedure voor het aanvragen voor een vergunning, verliep deze steeds gestroomlijnder. Op nationaal niveau was er veel in beweging. De Centrale Commissie Dierproeven werkte aan een aantal verbeteringen in de procedure en het Nationaal Comité advies dierproevenbeleid (NCad) kwam met een groot aantal adviezen aan de Minister van Economische Zaken, die ook van toepassing zijn op de huidige praktijk.

Sinds de wetsherziening adviseert de Instantie voor Dierenwelzijn Utrecht medewerkers van het UMC Utrecht en de Universiteit Utrecht over dierenwelzijn en de implementatie van de 3 V’s, dit laatste in nauwe samenwerking met het 3Rs-Centre Utrecht Life Sciences. De instantie bewaakt tevens het welzijn van de proefdieren. In 2016 verfijnde zij het kwaliteitssysteem door het houden van audits en het planmatig stimuleren van kwaliteitsdenken, samenwerking en communicatie.

De Dierexperimentencommissie Utrecht (DEC Utrecht) beoordeelt het belang en de haalbaarheid van de doelstelling van het project en weegt deze af tegen het verwachte ongerief voor de proefdieren en de aantasting van hun integriteit. De DEC adviseert de CCD, die het advies laat meewegen in haar besluit om al dan niet een vergunning te verlenen.

Openheid →

De basis voor dit jaarverslag is de Code Openheid Dierproeven, opgesteld door de Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten (VSNU), de Koninklijke Nederlandse Academie voor Wetenschappen (KNAW) en de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU). De code stelt onder andere: “Een belangrijk aspect van verantwoord omgaan met proefdieren en dierproeven is de bereidheid hierover de dialoog aan te gaan met de samenleving. Wil een dergelijk beleid het gewenste effect hebben (beter begrip en open dialoog), dan zal de informatie zodanig moeten worden gepresenteerd dat zij ook aansluit bij de vragen uit de samenleving. Het opstellen van een ‘dierexperimenteel jaarverslag’ is een manier om tegemoet te komen aan deze informatiebehoefte.”

Het UMC Utrecht en de Universiteit Utrecht onderschrijven de code van harte en werken ook op andere manieren aan openheid. Dit gebeurt bijvoorbeeld door het uitnodigen van dierenwelzijnsorganisaties voor bezoeken en gesprekken, door het openbaar maken van beleid en verkregen vergunningen, door het Jaarverslag Dierproeven, en door het verwelkomen van pers en media. Een open gesprek met de samenleving stimuleert immers een kritische houding en een permanente zoektocht naar alternatieven. Het 3Rs Centre Utrecht Life Sciences brengt een digitale nieuwsbrief uit over 3V-methoden die ontwikkeld of gebruikt zijn binnen de instellingen.

Beleid →

Het gezamenlijke beleid van het UMC Utrecht en de Universiteit Utrecht is erop gericht dierproeven volgens het 3V-principe zoveel mogelijk te vervangen, te verminderen en te verfijnen. Dit betekent dat de instellingen via de Instantie voor Dierenwelzijn Utrecht en het 3Rs-Centre ULS intensieve begeleiding bieden aan onderzoekers en medewerkers die met proefdieren werken, om constant te zoeken naar alternatieven, verbeteringen en bewaking van de kwaliteit van processen. Op deze manier wordt het dierenwelzijn optimaal beschermd. In 2016 werd het gezamenlijke 3V Stimuleringsfonds opgericht. Ook werd de nauwe samenwerking met Proefdiervrij voortgezet.

Van idee naar dierproef

WP = werkprotocol
DEC = Dierexperimentencommissie

CCD = Centrale Commissie Dierproeven
NVWA = Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit

Een onderzoeker aan de Universiteit Utrecht of het UMC Utrecht die dierproeven wil doen, moet aan een aantal eisen voldoen en bepaalde stappen doorlopen. De eerste en belangrijkste stap is het schrijven van een voorstel voor een onderzoeksproject. Daarin moet onder andere beschreven en beargumenteerd staan: doel, belang, opzet, werkwijze, benodigde diersoort, aantal dieren en leeftijd, mogelijkheden voor 3V-alternatieven, wijze van huisvesten en verzorgen, mate van ongerief, pijnbestrijding en wijze van doden (indien van toepassing).

Het voorstel gaat naar de Instantie voor Dierenwelzijn Utrecht. Die kijkt of het volledig is, toetst het op onderzoekstechnische en praktische aspecten, en stemt de inhoud verder af met de onderzoeker. Vervolgens gaat de aanvraag naar de Dierexperimenten Commissie (DEC). Die maakt de ethische afweging van het ongerief van de proefdieren ten opzichte van het belang van de dierproef. Ook toetst de DEC de wetenschappelijke kwaliteit van het onderzoek. Zij brengt een gemotiveerd advies uit aan de Centrale Commissie Dierproeven (CCD). Die neemt vervolgens het besluit tot het al dan niet verlenen van de vergunning.

Nadat een projectvergunning is verleend, volgt verder overleg om tot een werkprotocol per dierproef te komen. Als de projectvergunning verleend is, moet elk onderdeel van het project volgens de vergunning worden uitgevoerd. Wijzigingen in een lopend project moeten direct worden gemeld. Bij wijzigingen die tot gevolg hebben dat de vraagstelling van het project verandert of het ongerief of het aantal dieren toeneemt, is een nieuwe vergunning nodig. Dit alles om het welzijn van de betrokken dieren optimaal te beschermen.

3V-methoden

Vervanging, Vermindering en Verfijning

Onderzoek binnen de Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht is vooral gericht op beter begrip van de werking van het levend organisme, om ziekte of andere schade te kunnen voorkomen of behandelen. In veel gevallen is een groot deel van het onderzoek mogelijk zonder dieren, maar moeten de resultaten uiteindelijk in een levend dier worden geverifieerd, om onvoorziene effecten in een levend organisme te kunnen bestuderen.

Daarnaast zijn er nog proefdieren nodig voor onderwijs (o.a. voor het oefenen van vaardigheden), binnen zowel de menselijke geneeskunde als de diergeneeskunde. Ook hier worden al veel proefdiervrije middelen gebruikt, zoals bijvoorbeeld een fietsband als namaakhuid om te leren hechten, geplastineerde dode proefdieren voor het onderwijs over de ligging van organen, en nepkoeien en -paarden met computersimulatie (Haptic Cow en Haptic Horse) om inwendig onderzoek bij deze dieren te oefenen. Om het gebruik van proefdieren zoveel mogelijk te beperken, worden bij de beide instellingen in alle fases van het onderzoek de 3 V’s toegepast: Vermindering (van het aantal proefdieren), Verfijning (zodat er minder ongerief is) en Vervanging (van de dierproef door een proef zonder dieren of met dieren die er minder last van hebben). Het stimuleren van deze methoden vindt onder andere plaats vanuit het 3Rs-Centre ULS van de Universiteit Utrecht.

Haptic Cow

3Rs-Centre Utrecht Life Sciences

Dr. Jan van der Valk, medisch-bioloog en 3V-adviseur, coördineert het 3Rs-Centre Utrecht Life Sciences, dat deel uitmaakt van het Departement Dier in Wetenschap en Maatschappij van de Universiteit Utrecht (Faculteit Diergeneeskunde).
Het centrum stimuleert de ontwikkeling, toepassing en acceptatie van 3V-methoden. Het doet dit door onderzoekers te adviseren en te informeren, onder andere door het ontsluiten van internationale kennis via websites. Daarnaast biedt het centrum aan een breed publiek voorlichting en informatie. Ook werkt het mee aan de cursus Proefdierkunde. Het 3Rs-Centre ULS werkt nauw samen met de Instantie voor Dierenwelzijn Utrecht.

In vitro en ex vivo: Vervanging en Vermindering
Er wordt al veel vooronderzoek zonder proefdieren gedaan. Denk aan in vitro onderzoek met een celkweek of een organoïde (stukje weefsel dat reageert als een orgaan), ex vivo onderzoek met overgebleven delen van dieren uit het slachthuis en computermodellen (die de reacties van een orgaan nabootsen). Dit levert kennis op over processen die men wil onderzoeken. Dit betekent ook dat de latere dierproef beter kan worden opgezet en men gerichter de effecten kan bestuderen, zodat minder dieren nodig zijn om dezelfde resultaten te krijgen. Zie ook deze voorbeelden.
Onderwijs en training
De Universiteit Utrecht en UMC Utrecht vinden het belangrijk dat medewerkers die met dieren gaan werken of dierproeven gaan opzetten hiervoor goed zijn opgeleid. De Universiteit Utrecht organiseert daarom een cursus Proefdierkunde (al ruim 30 jaar). De cursus voldoet aan Nederlandse en Europese eisen, maar trekt ook deelnemers van andere continenten. De Universiteit Utrecht is verantwoordelijk voor de landelijke coördinatie van de cursus, en speelt een sleutelrol bij de ontwikkeling van aanvullende cursussen over bepaalde diersoorten. Ook speelt zij een rol in de internationale afstemming van educatie en training binnen het Education and Training Platform for Laboratory Animal Science (ETPLAS) en een werkgroep van de League of European Research Universities (LERU).
Beter gebruik maken van proefdieren
Een ander terrein van verbetering betreft het goed gebruik maken van bestaande proefdieren. Weefsels van na een proef gedode dieren en overtollige proefdieren die geen wetenschappelijk bestemming hebben, worden zoveel mogelijk benut voor onderzoek. Dit voorkomt dat er onnodig extra dieren worden gefokt of aangeschaft. Uit intern onderzoek in 2016 blijkt dat veel onderzoekers weefsels van dieren ter beschikking kunnen stellen, en dat anderen er graag gebruik van maken. Dit zal in 2017 resulteren in een systeem voor een betere afstemming van vraag en aanbod van dierweefsels.
Communicatie over proefdieren en de 3 V’s
Naast openheid over dierproeven is ook publieke voorlichting over de 3 V’s van belang. Het 3Rs-Centre ULS heeft een eigen website binnen die van de Universiteit Utrecht met een deel voor scholieren. Ook is er veel informatie te vinden op de websites van de Instantie voor Dierenwelzijn Utrecht en de Universiteit Utrecht. Daarnaast ontvangen de instellingen regelmatig journalisten, studenten, scholieren en andere belangstellenden, voor gesprekken en interviews.

Prof. dr. Frauke Ohl →

Op 28 januari 2016 overleed prof. dr. Frauke Ohl, Hoogleraar Dierenwelzijn & Proefdierkunde en voorzitter van het departement Dier in Wetenschap en Maatschappij van de Universiteit Utrecht. Zij was nauw betrokken bij het welzijn van proefdieren in Utrecht. Zij leidde het onderzoek naar diergedrag, om zodoende hun behoeften beter te leren begrijpen en daar rekening mee te kunnen houden in de omgang met dieren. Zij was tevens lid van het Nationaal Comité advies dierproeven (NCad) en voorzitter van de Raad voor Dierenaangelegenheden (RDA). Zij nam initiatief tot de oprichting van het Centre for Sustainable Animal Stewardship (CenSAS).

Prof. dr. Coenraad Hendriksen →

Prof. dr. Coenraad Hendriksen, hoogleraar Alternatieven voor Dierproeven, ging medio 2016 met emeritaat en ontving daarbij de Lef in het Lab-prijs van de Dierenbescherming. Hij bleef zich ook daarna actief bezighouden met onderwijs, voorlichting en onderzoek rondom 3V-methoden. In het kader van onderwijs verzorgde hij aan verschillende universiteiten in Nederland het college ‘3V-Alternatieven’ in de cursus Proefdierkunde. Hij gaf meerdere lezingen in binnen- en buitenland. Hij is lid van een aantal binnen- en buitenlandse commissies, waaronder het Nationaal Comité advies dierproeven (NCad), de Commissie innovatieve technieken van ZonMw en het Europese Partnership for Alternative Approaches to Animal Testing (EPAA).

Prof. dr. Aldert Piersma →

Prof. dr. Aldert Piersma werd in 2016 aangesteld tot bijzonder hoogleraar Reproductie- en Ontwikkelingstoxicologie aan het Institute for Risk Assessment Sciences (IRAS) van de Universiteit Utrecht. De leerstoel wordt mede gefinancierd door Proefdiervrij. Centraal in zijn werk staat het verminderen van het aantal proefdieren voor het testen van giftige stoffen terwijl de testmethoden even goed blijven, zo niet beter worden. Hij is lid van de Gezondheidsraad en hoofdredacteur van het Journal of Reproductive Toxicology. Hij zit in tal van nationale en internationale commissies. In 2007 won hij de eerste Lef-in-het-lab-prijs voor zijn rol in het terugdringen van proefdiergebruik in reproductieonderzoek.

Dierdonorcodicil

In 2016 werden 282 dode huisdieren door hun eigenaren afgestaan in het kader van het Dierdonorcodicil. De aangeboden dieren worden ingezet voor onderwijs aan aankomend dierenartsen, bijvoorbeeld voor het aanleren van chirurgische technieken. Dit spaart proefdieren uit.

Rond het Dierdonorcodicil werken Proefdiervrij en de Faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht samen met ongeveer 75 dierenartsenpraktijken in het midden en het oosten van het land. De Gezondheidsdienst voor Dieren in Deventer fungeert als centraal verzamelpunt. Meer informatie bij Proefdiervrij.

Aantallen kadavers aangeleverd via Dierdonorcodicil in 2016:

Honden: 140 (2015: 161)
Katten: 118 (2015: 131)
Konijnen: 5 (2015: enkele)
Knaagdieren: 19 (2015: enkele)

Uitgelicht

3V-Stimuleringsfonds

Om 3V-methoden te stimuleren, richtten de Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht samen een 3V-Stimuleringsfonds op waarin zij € 200.000 deponeerden voor 3 jaar. In het voorjaar van 2016 konden medewerkers onderzoeksvoorstellen indienen voor de eerste subsidieronde. Uit de 32 voorstellen werden er 5 geselecteerd voor subsidie:

A bioprinted breast cancer model to reduce animal use in toxicity testing. Dr. M. van Duursen, IRAS
Integrated lung-brain in vitro model to reduce in vivo animal experimentation for toxicity testing. Dr. R.H.S. Westerink, IRAS
Stamcellen uit het humane brein – fundamentele bouwstenen voor nieuwe hersenziektemodellen. Prof. dr. E. Hol, Translational Neuroscience, UMC Utrecht Hersencentrum
Effecten van kooiverrijking in isolatoren op gedrag en welzijn bij vleeskuikens en uitkomsten van infectieproeven. Dr. F. Velkers, UU, Departement Landbouwhuisdieren, Faculteit Diergeneeskunde
Verfijning van anesthesieprocedures bij cavia’s, ratten en muizen door gebruik van diersoortspecifieke larynxmaskers. Gemeenschappelijk Dierenlaboratorium i.s.m. Afd. Vogels & Bijzondere Dieren, Departement Geneeskunde van Gezelschapsdieren, Faculteit Diergeneeskunde

Kamerleden op bezoek

Op 30 mei brachten leden van de Tweede Kamer een bezoek aan de Faculteit Diergeneeskunde. Ze werden geïnformeerd over de activiteiten van het 3Rs-Centre ULS en de Instantie voor Dierenwelzijn Utrecht. Daarnaast bezochten ze het Gemeenschappelijk Dierenlaboratorium en de departementen Geneeskunde van Gezelschapsdieren, Gezondheidszorg Paard en Gezondheidszorg van Landbouwhuisdieren. Medewerkers wisselden met hen van gedachten over onder andere dierproeven en alternatieven.

Kennisdeling

De Instantie voor Dierenwelzijn Utrecht en het 3R’s Centre Utrecht Life Sciences hebben kennisdeling hoog in het vaandel staan. Zij gaven cursussen, trainingen en voorlichting, intern bij de Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht, maar ook extern in het kader van de Biotechnische Dagen, Veterinary Science Day en het internationale congres van de Federation of European Laboratory Animal Science Associations (FELASA). Kennisdeling vindt ook plaats via websites, nieuwsbrieven, sociale media en rondleidingen.

Symposium ‘Sex and Gender in Biomedical and Translational research’

Op 19 februari vond het symposium Sex and Gender in Biomedical and Translational Research plaats. Het symposium was georganiseerd door de Diversiteitscommissie van de Faculteit Bèta, in samenwerking met het Instituut voor Farmacie, de Instantie voor Dierenwelzijn Utrecht en het Gemeenschappelijk Dierenlaboratorium van de Universiteit Utrecht. In dit symposium werd de noodzaak onderstreept om weloverwogen keuzes te maken rond het geslacht van weefsel, dieren en mensen in onderzoek.

Aantallen proefdieren en dierproeven

Organisaties die dierproeven doen, moeten jaarlijks bij de overheid melden hoeveel dierproeven ze hebben gedaan en hoeveel proefdieren ze daarbij hebben ingezet. Niet alle handelingen met dieren vallen binnen de definitie van een dierproef. Onderwijs in het hanteren, fixeren of verbinden van dieren telt bijvoorbeeld niet mee als dierproef. Bij ongerief vanaf het niveau van een injectie en hoger, spreekt de wet van een dierproef.

Aantal dierproeven ≠ aantal proefdieren

Bij de interpretatie van de jaarcijfers is het belangrijk om het aantal verrichte dierproeven niet te verwarren met het aantal ingezette proefdieren. Een dierproef vergt inderdaad een proefdier, maar zodra dat dier nogmaals wordt ingezet voor een proef, is er sprake van twee dierproeven en nog steeds van één proefdier.

Aantal dierproeven per faculteit of instelling

Het totale aantal dierproeven dat in 2016 in Utrecht werd uitgevoerd (21.053) is vrijwel gelijk aan het aantal van het jaar ervoor (21.195). Bij de Universiteit Utrecht ging het aantal omhoog met 1.455 en bij het UMC Utrecht omlaag met 1.896. De stijging bij de Universiteit Utrecht bestaat vooral uit extra proeven met zebravissen bij het departement Biologie.

Hergebruik

Hergebruik van proefdieren kwam bij de Universiteit Utrecht veel vaker (4.483 maal) voor dan bij het UMC Utrecht (562 maal). Dit komt door het vaker inzetten van dezelfde proefdieren voor onderwijs, vooral bij Diergeneeskunde. Mede daardoor doet die faculteit de meeste dierproeven, maar ook door bijvoorbeeld onderzoek naar gezondheid en ziekte bij pluimvee. De faculteit Bèta (waaronder de departementen Farmacie en Biologie) doet aanzienlijk minder dierproeven.

Doel van de dierproeven

Door de Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht samen werden dierproeven gedaan voor drie hoofddoelen: 43,3% voor fundamenteel onderzoek, 28,7% voor translationeel en toegepast onderzoek, en bijna 28% voor onderwijs. Bij de Universiteit Utrecht had ruim de helft een onderwijsdoel. Fundamenteel onderzoek is onderzoek naar processen zonder dat de toepassing direct al in beeld is, zoals het proces van celdeling. Toegepast onderzoek is onderzoek dat gericht is op een toepassing, bijvoorbeeld voor een medische therapie. Translationeel onderzoek verbindt de twee, zoals onderzoek naar de vraag welke stoffen invloed hebben op de in fundamenteel onderzoek bestudeerde celdeling. De verdeling vormt een goede afspiegeling van de kernactiviteiten van de beide instellingen. Het verrichten van fundamenteel onderzoek is een typische kernactiviteit van een academische instelling.

Diersoorten

	Aantal proefdieren hergebruikt		Aantal proefdieren gedood		Totaal aantal dierproeven verricht
	UU	UMCU	UU	UMCU	UU	UMCU
Muizen	1.449	161	3.446	2.636	4.607	2.747
Ratten	373	109	1.127	1.209	1.453	1.350
Cavia's	18	0	6	33	23	33
Mongoolse gerbils	0	0	0	0	0	0
Syrische goudhamsters	0	0	0	0	0	0
Chinese dwerghamsters	0	0	0	0	0	0
Andere knaagdieren	0	0	0	0	0	0
Konijnen	138	0	3	30	151	39
Honden	58	12	11	28	65	28
Katten	0	0	10	0	13	0
Fretten	54	0	10	0	59	0
Andere roofdieren	0	0	0	0	0	0
Paarden, ezels en kruisingen	0	0	33	0	113	0
Varkens	0	0	128	82	524	82
Geiten	1	0	0	20	1	20
Schaapen	44	0	5	31	111	31
Runderen	1.255	0	121	0	1.466	0
Andere zoogdieren	0	0	0	0	0	0
Huishoenders	764	0	1.234	0	2.098	0
Andere vogels	208	0	4	0	220	0
Reptielen	0	0	0	0	0	0
Kikkers	0	0	0	0	0	0
Klauwkikkers	0	0	0	0	0	0
Andere amfibiën	0	0	0	0	0	0
Zebravissen	0	0	1.348	0	1.348	0
Andere vissen	0	0	0	0	0	0
Koppotigen	0	0	0	0	0	0
Transgene muizen	121	280	628	3.056	663	3.569
Transgene ratten	0	0	0	171	0	171
Transgene zebravissen	0	0	68	0	68

Aantallen dieren gedood zonder te zijn ingezet

Het aantal dieren dat werd gedood zonder te zijn gebruikt voor onderzoek of onderwijs was net iets kleiner dan het aantal proefdieren dat wel werd ingezet. Dit komt voor als dieren een onbruikbare genetische samenstelling hebben of niet het benodigde geslacht hebben. In 2016 werden ruim 36% minder dieren gedood zonder te zijn ingezet (15.490). Het aantal dieren dat werd gedood na te zijn gebruikt als fokdier werd beter geregistreerd dan in 2015 en vertoont daardoor een stijging (+120%). Diverse foklijnen die niet langer nodig zijn door verschuiving van de aandachtsgebieden, werden afgestoten.

Tabel: Aantallen dieren gedood zonder te zijn ingezet voor onderzoek of onderwijs

	Gedood in voorraad		Gedood na fok		Opgeteld
	UU	UMCU	UU	UMCU	UU	UMCU
Muizen	490	10.439	454	4.089	944	14.528
Ratten	0	533	0	242	0	775
Paarden, ezels en kruisingen	3	0	0	0	3	0
Runderen	5	0	0	0	5	0
Andere vogels	11	0	7	0	18	0
Zebravissen	1.577	0	60	0	1.637	0
Transgene muizen	1.389	0	2.815	0	4.204	0
Transgene zebravissen	1.043	0	0	0	1.043	0
	4.518	10.972	3.336	4.331	7.854	15.303

[visualizer id=”1613″]

Mate van ongerief

Proefdieren die worden ingezet bij praktisch onderwijs ondervinden meestal weinig ongerief. Dat verklaart mede waarom het merendeel van de dierproeven bij de Universiteit Utrecht gepaard gaat met licht ongerief (72,3%). In onderzoek door het UMC Utrecht worden proefdieren relatief vaker geopereerd, waardoor de ongeriefniveaus er hoger liggen. De verdeling van het aantal dierproeven over de verschillende ongeriefcategorieën is vrijwel gelijk gebleven ten opzichte van 2015.

Voorbeelden

Dierproeven staan zelden op zichzelf. Ze vinden plaats binnen een reeks van onderzoeken. In het voortraject wordt bijvoorbeeld fundamenteel onderzoek gedaan naar de werking van stoffen of zijn dierproeven al vervangen door experimenten zonder proefdieren. Op een zeker moment zijn er soms dan toch dierproeven nodig om iets te onderzoeken in een levend organisme. Na de dierproeven is er vaak voldoende kennis verzameld om mensen in de experimenten te betrekken. Eén van de voorbeelden wijkt hierin af. Het gaat over onderwijs aan studenten Diergeneeskunde, waarvoor ook proefdieren worden ingezet.

Betere levenskwaliteit voor nierpatiënten

Complicaties na hersenoperatie voorkomen

Betere behandeling bij chronisch hartfalen

Betere werking kankermedicijnen

Bekwame dierenartsen voor paarden

Colofon

Dit is een uitgave van het Universitair Medisch Centrum Utrecht en de Universiteit Utrecht.
Uitgaven in deze reeks tot en met verslag 2013 droegen de naam ‘Proefdierkundig jaarverslag’

Redactie: Harry Blom, Lidewij Jansen Van Galen, Monique Janssens, Wim de Leeuw, Sietske Oosterhoff, Jan van der Valk

Fotografie: Diergeneeskunde Universiteit Utrecht, MultiMedia UMC Utrecht, Thomas Dobber, Bas Kijzers, Iris Sijbom, Bart Versteeg

Infographics en figuren: Marleen Swenne, René Rikkers, Tjerk Zweers
Webdesign: Zweers Creatives

Links

Eerdere jaarverslagen: www.ivd-utrecht.nl, www.dec-utrecht.nl en online archief
3V-informatie: 3Rs-Centre ULS
UMC Utrecht over dierproeven
Universiteit Utrecht over dierproeven
Instantie voor Dierenwelzijn Utrecht

Contact: info@ivd-utrecht.nl

Download dit
Jaarverslag 2016 als PDF
naar de download-map op uw computer.

Copyright

© 2017 Universitair Medisch Centrum Utrecht en Universiteit Utrecht. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiëren, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.